Beleef de Axé van Salvador

Misschien is Salvador da Bahia wel de meest vibrerende stad van Brazilië. De stad is één van de voornaamste culturele centra van het land; onder Braziliës grootste artiesten zijn een heleboel Bahianos uit Salvador. Veel Afro-Braziliaanse cultuuruitingen – denk aan capoeira, candomblé en diverse muziekstromingen – hebben hun roots in deze bijzondere stad.

Salvador biedt veel te veel om in een kort stukje op te noemen. Veel toeristische en cultuurhistorische attracties bevinden zich in en nabij het Pelourinho, het prachtige en met Unesco-fondsen fraai geconserveerde stadshart.

Bezoek de mooie oude kerken en musea, probeer kennis te maken met een authentieke capoeira-academie, doe je tegoed aan een typische Bahiaanse maaltijd en – bovenal – laat je in de ‘flow’ van deze unieke plek meestromen. Want de sfeer van ‘axé’ die hier in de lucht hangt is uiteindelijk de grootste attractie van de Bahiaanse hoofdstad.

Fair trade-producten uit Brazilië

Barbosa do Brasil is een Nederlandse organisatie die fair trade-producten uit Brazilië importeert. De organisatie importeert producten van meer dan 35 kleinschalige producentengroepen in Brazilië en betaalt daarvoor een eerlijke prijs aan de producent. Barbosa do Brasil koopt producten in volgens de principes van eerlijke handel. Door de import van goederen uit Brazilië bevordert Barbosa do Brasil de locale werkgelegenheid. De gemaakte winst wordt besteed aan scholing- en werkgelegenheidsprojecten in Brazilië. Neem een kijkje op http://www.barbosa.nl/

Veel info via de startpagina

Bij het zoeken naar informatie over Brazilië is – vanzelfsprekend bijna – de Startpaginadochter van het land een uitstekend beginpunt. De pagina, te vinden op http://brazilie.startpagina.nl/ is up to date en bevat een grote hoeveelheid links.

Charmant toerisme in Arraial d'Ajuda

Als wij een weekje naar het strand willen gaan we vaak naar Arraial d’Ajuda. De meest originele bestemming is het niet, want Arraial is al ruim een decennium zeer toeristisch. Maar toch, het stadje heeft haar charme behouden. Arraial is eigenlijk een voorbeeld van de manier waarop je toerisme kunt omarmen zonder wansmaak. Het dorp is nog steeds mooi, relaxed (behalve met carnaval natuurlijk) en de mensen zijn nog steeds ontzettend vriendelijk.

Arraial heeft bovendien talloze sfeervolle pousada’s, veel leuke winkels en restaurantjes en prachtige stranden. Onze absolute favoriet is Praia da Pitinga, waarover je elders op dit log meer kunt lezen. Je kunt naar Pitinga wandelen over het strand in ca. 30 minuten, als je op de terugweg moe bent neem je een busje terug naar het dorp.

Ga op zondagavond naar het pleintje van de Shopping d’Ajuda aan de Rua do Mucugê. Al jaren is het daar op zondag vanaf negen uur ’s avonds forró-avond, en danst de lokale jeugd de zwoele avond stuk.

Tarsila do Amaral

Het werk van Tarsila do Amaral herken je uit duizenden; en in zekere zin horen de schilderijen die Tarsila naliet net zozeer bij Brazilië als samba, caipirinha en futebol.

Tarsila (1886 - 1973) groeide op in een zeer welgesteld milieu van koffieplanters in de deelstaat Sao Paulo. Door die achtergrond kon zij vele reizen maken, en ontmoette ze – onder meer in Parijs – diverse grote kunstenaars uit het begin van de twintigste eeuw. Die Europese ervaringen weerhielden Tarsila er niet van een zeer Braziliaanse stijl te ontwikkelen. Met die nadruk op het belang van een eigen, Braziliaanse stijl werd Tarsila - samen met haar man Oswald de Andrade - een belangrijke vertegenwoordiger van het Braziliaanse modernisme uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Het schilderij op de afbeelding hierboven heet Antropofagia, net als de kunstenaarsbeweging waar Tarsila en Oswald lid van waren.

Uitgebreide informatie over Tarsila tref je op de tweetalige (Portugees-Engelse) website http://www.tarsiladoamaral.com.br/

Meenemen naar huis: Marajoara-aardewerk

Brazilië heeft geen pre-Colombiaanse cultuurschatten zoals je die in – bijvoorbeeld – Peru of Guatemala aantreft. Toch woonden er talloze Indianenvolken in het land toen de Portugezen er ruim 500 jaar geleden voet aan wal zetten. Van enkele van die culturen zijn – vooral in de vorm van keramiek – nog erfenissen uit de pre-koloniale tijd bewaard gebleven. Het meest bekend is de Marajoara-cultuur, waarvan verschillende bijzondere voorwerpen te zien zijn in het Museu Goeldi in Belém.

Het aardige is dat ook vandaag nog keramiek wordt geproduceerd in de stijl van de Marajoara. Die keramiek is vaak erg mooi en overstijgt absoluut het niveau van de gemiddelde toeristen-hebbedingetjes. Op verschillende plaatsen in Brazilië vind je winkels die gespecialiseerd zijn in de verkoop van aardewerk in Marajoara-stijl.

Een on-Braziliaanse hoofdstad?

In de jaren vijftig van de vorige eeuw kwam toenmalig president Juscelino Kubitchek op het wonderlijke idee om op een hoogvlakte ‘in the middle of nowhere’ een nieuwe hoofdstad te gaan bouwen. Kubitchek was bepaald niet de eerste die zo’n plan lanceerde; vanaf de achttiende eeuw dook het voorstel een nieuwe hoofdstad te bouwen regelmatig op in regeringskringen. Een veelgenoemde reden was dat een hoofdstad in de binnenlanden het land minder kwetsbaar maakte voor vijandelijke invasies dan een hoofdstad – Rio de Janeiro - aan de kust.

Kubitchek was wel de eerste die het plan van theorie naar praktijk tilde. Hij formeerde een elitekorps van stedenbouwers en architecten, waarvan Oscar Niemeyer de belangrijkste was.
Op de tekentafel werd een nieuwe hoofdstad ontworpen. Niemeyer ontwierp de voornaamste regeringsgebouwen, die zonder uitzondering ook vandaag nog gelden als hoogtepunten van moderne architectuur.

Het is niet moeilijk om met deze bizarre stad een soort haat-liefdeverhouding te ontwikkelen. Je raakt snel gefascineerd door de schoonheid van de architectuur. Tegelijkertijd mist de stad iets: voor de dynamiek en de rommelige vrolijkheid van het gewone Braziliaanse leven lijkt in deze megalomane omgeving geen plaats te zijn. Daarmee is Brasilia – hoe paradoxaal – wat mij betreft zowel de hoofdstad als de minst Braziliaanse stad van Brazilië.

Nog een grappige noot: alle ambtenaren die ik in Brasilia sprak vonden de stad saai en droomden van vakanties naar hun ‘terra’; alle taxichauffeurs die ik in Brasilia sprak waren enthousiast over de stad en roemden de veiligheid, de schoonheid en de goede voorzieningen ...

Hoe zit het eigenlijk met ... reizen met kinderen?

Je kunt in Brazilië prima reizen met kinderen. Brazilianen zijn over ’t algemeen erg kindvriendelijk en je zoontje of dochtertje zal vaker een aai over zijn bol krijgen dan in Nederland. Ook is het volkomen geaccepteerd om mensen met jonge kinderen voorrang te geven in verschillende situaties. Bij de bank mogen moeders met ‘nénés no colo’ , met kleine kinderen op schoot, vaak legitiem ‘voordringen’. En ook bij vliegreizen gaan ouderen, zwangere vrouwen én mensen met kleine kinderen altijd voor.

Uit de talloze mogelijke bestemmingen een paar suggesties: Leuke plekken om met kleine kinderen te komen zijn bijvoorbeeld kleinere stadjes aan de kust. In het zuiden van Bahia zijn Trancoso en Arraial d’Ajuda zeer geschikt voor een vakantie met kleintjes. In de deelstaat Rio de Janeiro is bijvoorbeeld Parati een aanrader. Voor grotere kinderen zijn naast deze prettige badplaatsjes steden als Rio en Salvador fascinerend, maar zal ook een tocht naar een nationaal park - de Chapada Diamantina bijvoorbeeld - of een excursie naar Abrolhos (waar je zonder ervaring geweldig kunt snorkelen) een prachtervaring zijn.

Uiteraard moet je mbt de gezondheid de juiste voorzorgmaatregelen nemen. Laat je ruim van tevoren informeren over de inentingen die worden aanbevolen. Eén van de dingen die je kindjes het snelst oplopen is diarree. Let met name bij kleintjes heel goed op het risico van uitdroging. Zorg dat ze voldoende blijven drinken en neem ORS mee (een suiker-zoutoplossing tegen uitdroging). Ga naar een dokter als de diarree aanhoudt. Een goede FAQ mbt reizen met kinderen en gezondheid vind je onder meer hier.

Nog een paar praktische tips:

• Als je echt gaat rondreizen moet je uiteraard rekening houden met de lange afstanden; het ene kind kan natuurlijk veel beter tegen – bijvoorbeeld – een flinke busreis dan het andere. Wij nemen op lange busreizen met onze kinderen altijd de ‘leito’ een luxe-bus waarin je goed kunt slapen.
• Niet alleen bij binnenlandse vluchten, maar ook bij langere busreizen wordt strikt gecontroleerd op reisdocumenten. Zorg dat ook kleintjes - als je gaat rondreizen - een eigen paspoort bij zich hebben, dat is handiger dan bijschrijven op je eigen paspoort.
• Wij maken de overtocht bij voorkeur met de KLM. Het scheelt voor kinderen toch dat je rechtstreeks vliegt. Bovendien heeft iedere passagier in de toestellen waarmee de KLM op Sao Paulo vliegt (Boeiing 777) een eigen videosysteem. Voor kleintjes wordt de reis een stuk minder saai als ze – voor één keer – ongelimiteerd filmpjes mogen kijken ...
• De reis naar Brazilië is voor kinderen natuurlijk vermoeiend. Wij nemen in Sao Paulo regelmatig na aankomst een hotel vlakbij de luchthaven, om de volgende dag helemaal fris onze reis voort te zetten.

Top 5: Braziliaanse films

Over verschillende thema's geef ik mijn persoonlijke top 5

Hier: Braziliaanse films.

1. Central do Brasil
2. Bye Bye Brasil
3. Tieta do Agreste
4. Cidade de Deus
5. Dona Flor e seus dois maridos

Brazilië heeft een rijke filmgeschiedenis. De afgelopen jaren zijn diverse films internationaal doorgebroken, waaronder Estomago (had ook in de top 5 gemogen) en Cidade de Deus. Minder bekend dan Cidade de Deus is het prachtige Cidade dos Homens, een tv-serie die ook op dvd is gezet. Cidade dos Homens kent deels dezelfde acteur en dezelfde thema's als Cidade de Deus, maar is lichter van toon en afwisselend ontroerend, schokkend en humoristisch.

Een uitgebreid overzicht (in het Portugees) van Braziliaanse films tref je hier.

De mooiste rivierstranden liggen bij Alter do Chao

Alter do Chao ligt middenin het Amazonegebied, aan de Tapajós-rivier, op 30 kilometer van Amazonestad Santarém. De weelderige tropische vegetatie is overal aanwezig. Ik herinner me dat we - we waren er lang geleden - vanuit onze hangmat zagen hoe kameleons en prachtige vogels de tuin van onze pousada bezochten. Alter do Chao is vooral vermaard om haar prachtige witte rivierstranden. Er zijn voldoende goede pousada’s en restaurantjes.

Er was ook een ‘ Museu do Indio’, een klein museum over de Indiaanse cultuur, dat liefdevol was opgezet door een Amerikaanse migrant en zijn Indiaanse vrouw. Een paar jaar geleden hoorde ik dat het museum gesloten was; of die sluiting tijdelijk of permanent was weet ik niet.

Mocht je een reis over de Amazonerivier maken, dan is Alter do Chao een heerlijke plek om enkele dagen te verblijven. Vanuit Santarém ben je er met bus of taxi in een uurtje.

Sao Paulo: een paar koloniale gebouwen in de heuvels

Deze week is de World Digital Library online gegaan. Het gaat hier om een groot archief van primaire historische bronnen. De digitale bibliotheek is een initiatief van de Amerikaanse Library of Congress, en wordt ondersteund door UNESCO. In de bibliotheek tref je een groot aantal oude documenten uit Brazilië, zoals historische kaarten en oude foto’s .

Bij alle documenten staat een toelichtende tekst en een uitgebreide bronvermelding.

Op de afbeelding hieronder: een oude tekening van Sao Paulo. Hier kun je hem sterk uitvergroten en gedetailleerd bekijken. Fascinerend, om Sao Paulo te zien als een klein hoopje koloniale gebouwen in de heuvels ...

De Brazilië-sectie van de World Digital Library vind je op http://www.wdl.org/en/search/gallery?ql=eng&c=BR&r=LatinAmericaCaribbean

Brazil Insight

Het Verkeersbureau van de Ambassade van Brazilië in Den Haag geeft een informatief e-bulletin uit onder de naam Brazil Insight.

De newsletter bevat allerlei nieuws over – bijvoorbeeld – Brazilië-gerelateerde evenementen in Nederland, Braziliaanse historische onderwerpen en reisbestemmingen. Ook tref je op Brazil Insight een grote hoeveelheid links naar thema’s als “Braziliaanse muziek”, “Braziliaanse websites in Nederland” en “Nederlandse hotels en pousadas in Brazilië”.

Je kunt een abonnement op de newsletter nemen via http://www.brazilinsight.nl/.

'BH' is meer dan een springplank

Belo Horizonte is qua omvang de derde stad van Brazilië, maar voor veel buitenlanders een Grote Onbekende. De hoofdstad van Minas Gerais werd in 1898 – ter vervanging van de oude hoofdstad Ouro Preto – op de tekentafel ontwikkeld, en was daarmee de eerste ‘geplande’ hoofdstad van het land. Dezelfde truc zou in verschillende deelstaten én bij de ontwikkeling van de nieuwe nationale hoofdstad Brasília herhaald worden.
Oude, historische gebouwen heeft Belo Horizonte dus niet, ofschoon enkele statige paleizen uit de beginperiode van de stad het aanzien zeker waard zijn. Verder zijn het vooral moderne flats die het stadscentrum domineren.

De meeste reizigers zullen Belo Horizonte aandoen als startpunt voor een reis naar de koloniale steden of nationale parken van Minas Gerais. Toch is Belo Horizonte meer dan een springplank naar het binnenland. Ook de stad zelf heeft leuke dingen voor de reiziger: Middenin het centrum ligt een mooi groot park, het Parque Municipal. Ook de Mercado Central en het meer van Pampulha zijn een bezoek waard. Aan dat meer ligt een van de voornaamste projecten van Braziliës beroemdste architect, Oscar Niemeyer. Een laatste tip voor bezoekers: wandel de immense Avenida Afonso Pena een stuk af, van de rodoviaria tot het park bijvoorbeeld, en laat het gekrioel van de mensenmenigte, het rumoer van het twaalf rijen dikke verkeer en de luide muziek uit de winkels van deze niet-toeristische stad op je inwerken. Misschien ontdek je plots dat ‘BH’ (Béaga, zoals de inwoners de stad noemen) eigenlijk een erg vriendelijke plek is.

Parati is een pareltje

Parati is wat mij betreft - na of naast Ouro Preto - het mooiste koloniale stadje van Brazilië. Het stadje ligt op ongeveer vijf uur ‘bussen’ van Rio de Janeiro. De busreis naar Parati is al een belevenis, want nadat de bus zich door de foeilelijke voorsteden van Rio heeft geworsteld wacht de reiziger een paar uur langs de prachtige, grillige kustlijn van de deelstaat.

Parati, dat overigens ook wel Paraty wordt genoemd, is zowel erg mooi als volkomen relaxed. Het stadje werd gesticht in de zeventiende eeuw; vanuit Parati vertrokken de ‘bandeirantes’ naar de binnenlanden van Rio en Minas Gerais, op zoek naar goud en edelmetalen. Het huidige centrum, met een groot aantal prachtig geconserveerde ‘casarões’, herenhuizen, dateert van de achttiende eeuw.

’t Is heerlijk slenteren. ’s avonds over straat, vooral als je het stadje niet middenin het hoogseizoen bezoekt. Het centrum vult zich iedere avond met een mengelmoes van localo’s, toeristen en straatartiesten. Restaurants en pousada’s zijn er in overvloed. Dames, ga niet hooggehakt de straat op, want het centrum is geplaveid met de ‘originele’ kinderkopjes en dat staat erg charmant, maar maakt een wandeling ook tot een wat onevenwichtig avontuur.

Extra leuk aan Parati is dat je ook optimaal kunt profiteren van de omgeving. De stranden van het stadje zelf stellen niet veel voor, maar vlakbij ligt het beeldschone Trindade, met verschillende prachtige stranden. Ieder uur gaat een bus van Parati naar dit stranddorp toe.

Ook een excursie met een zeiljacht (‘escuna’) langs kleine eilandjes – met stops op verschillende bountystranden - is zeer aan te bevelen.

Veel links op de Startkabel

Een goed startpunt voor links naar allerhande Brasil-gerelateerde websites is brazilie.startkabel.nl: veel info en up to date.

"Welke boeken ...?"

“Welke boeken moet ik lezen om Brazilië, de Brazilianen en de Braziliaanse volksaard te leren kennen?” Op deze vraag geeft journalist Bert Ernste antwoord op zijn website. Onder de titel “Boeken voor Braziliëgangers” geeft hij een overzicht van een aantal voorname werken uit de Braziliaanse literatuur. Non-fictie én boeken van Nederlanders over Brazilië ontbreken niet.

Ernste woont een deel van het jaar in Brazilië, en heeft veel over het land gepubliceerd. Elders op zijn site staan verschillende artikelen die hij – onder meer voor NRC Handelsblad – schreef.

Oh ja, nog even over die boeken: zorg dat je in ieder geval een paar mooie titels bij je hebt. Want ’t is heerlijk lezen in de hangmat op de veranda ...

Veel, heel veel nationale parken ...

Naast de overdadige natuurlijke rijkdom van het Amazonegebied en de Pantanal heeft Brazilië ook nog een indrukwekkende serie nationale parken, het ene nog mooier dan het andere. De meeste van die parken zijn bij buitenlandse bezoekers nauwelijks bekend, terwijl ze zonder uitzondering een bezoek waard zijn. Een overzicht van de parken in het Engels is te zien op de Engelstalige Wikipedia. Een overzicht in het Portugees staat op de website van Ecoviagem. Op deze site zijn per park ook links naar overnachtingsmogelijkheden opgenomen.

Wikipedia: http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_national_parks_of_Brazil

Ecoviagem: http://www.ecoviagem.com.br/parques-nacionais-brasil/

foto: Serra da Canastra

Encontro das Aguas

Op diverse plekken in het Amazonegebied tref je dit bijzondere fenomeen: het 'encontro das aguas', letterlijk vertaald de 'ontmoeting der wateren'. Bij een encontro das aguas komen twee rivieren samen in een grotere rivier. De wateren uit beide rivieren stromen kilometerslang naast elkaar voordat ze zich vermengen. En omdat de beide rivieren een sterk verschillende kleur hebben, levert dat een fascinerend tafereel. De beroemdste encontro das aguas vind je bij Manaus, waar de wateren uit de diepblauwe Rio Negro en de bruine Rio Solimoes lieflijk langs elkaar glijden, voordat ze in elkaar opgaan in de majestueuze Amazonerivier (zie foto).

Een Chinees kerkje in Sabará

Het koloniale stadje Sabará - op een steenworp afstand van Belo Horizonte – is niet zo bekend als Ouro Preto, Diamantina of Mariana. Toch is ook dit kleine oude plaatsje een bezoek zeker waard. Al was het maar vanwege op z’n minst twee verrassingselementen. Eerst heb je daar de Nossa Senhora do Ó, een piepklein kerkje uit 1717 waarvan zowel exterieur als interieur onmiskenbaar Chinese kenmerken vertonen.

Een tweede wonderlijk bouwwerk is de Nossa Senhora do Rosario uit 1713, een kerk van een broederschap van slaven, die nooit werd voltooid wegens gebrek aan middelen. De kerk staat tot op de dag van vandaag onafgebouwd in het centrum van Sabará.

Volg de Braziliaanse actualiteit

Er zijn natuurlijk talloze online bronnen om de Braziliaanse actualiteit te volgen. Ik noem er twee. Als je de Portugese taal spreekt is de website van Braziliës beste dagblad – de Folha de Sao Paulo – een uitstekende bron om bij te blijven. Een goede Engelstalige bron is Brazzil, een verzamelbak van opiniërende bijdragen over uiteenlopende thema’s uit de Braziliaanse actualiteit.

Folha: http://www.folha.uol.com.br/
Brazzil: http://www.brazzil.com/

Top 5: Braziliaanse dieren

Over verschillende thema's geef ik mijn persoonlijke top 5

Hier: grappige en gekke dieren die je veel in Brazilië tegenkomt.

1. Kolibri (in het Portugees ‘beija-flor', of bloemenkussertje)
2. De luiaard, bicho-preguiça
3. Capivara (een soort logge kruising tussen een hamster en een varkentje)
4. Mico leao dourado, een grappig, piepklein aapje
5. Toekan, tucano

Waarom ligt er een miljoenenstad in de jungle?

Manaus is waarschijnlijk de meest wonderlijk gelegen miljoenenstad ter wereld. Je kunt er niet over een snelweg naartoe, je kunt er niet met de trein vertrekken. Naar Manaus - de miljoenenstad middenin een onmetelijke jungle - ga je door de lucht of over het water.

Voor de verklaring achter het ontstaan van een grote stad op duizenden kilometers afstand van de 'bewoonde wereld' moeten we ruim honderd jaar teruggaan in de tijd. Het begon allemaal toen een Ierse veearts, John Boyd Dunlop, wat knutselde aan de fiets van zijn tienjarige zoon en zo, spelenderwijs, de eerste luchtdruk-rubber­band uitvond. Dat was in 1888. Vier jaar later had Edouard Michelin de primeur van de ver­wissel­ba­re auto­band. De autoindustrie kwam net goed op gang in die tijd, en de uit­vindin­gen van Dunlop en Michelin brachten een explo­sie teweeg in de vraag naar rub­ber. Onder­zoekers in Brazilië hadden al eerder bericht dat rubber­palmen in het Amazonegebied over­vloedig aanwe­zig waren.

De rivier­stad Manaus bleek over de diepzee­haven te be­schik­ken die het dich­tst bij de rubber­voor­raden lag. Manaus had in die periode zo'n drie­dui­zend inwo­ners. Hun inkom­sten verwier­ven de bewo­ners van het geïso­leerde stadje uit noten, gedroog­de vis en schild­pad­eie­ren. Dat zou echter razendsnel verande­ren. Grote internati­o­nale bedrijven open­den hun vestigingen. Manaus was plotseling rijk, en het stads­bestuur wist wel wat er met het geld gebeuren moest. Om de nieuwe elite te doen vergeten dat Manaus eigen­lijk op een hopeloze plek in een uiterst onvriendelijk klimaat was gelegen moest, zo redeneerden de lokale regenten, gezorgd worden voor luxe en vertier. En zo werd Manaus één van de eerste steden ter wereld met een elektrische tram. Overal verrezen chique café's waarvoor niet alleen de dran­ken - whisky, cognac en champagne - maar ook de obers werden geïmporteerd. De straten werden betegeld met klinkers uit Portu­gal. En de Booth Line startte met één van zijn stoomschepen een lijnverbinding tussen Manaus en Liver­pool. Als klap op de vuurpijl verrees in 1896 het Teatro Amazonas.

De eerste steen voor het theater was al op 14 februari 1884 gelegd. Voor de constru­ctie van het peperdu­re gebouw werden op­nieuw uitsluitend geïmporteer­de materialen gebruikt. Het marmer kwam uit Verona, de ijzeren trappen uit Engeland. Het theater werd gebouwd in neo-classicistische stijl. Meest opvallen­de onder­deel van het exterieur was de felkleurige koepel, bedekt met 36.000 kera­miektegels die tezamen de vlag van Brazilië vormden. Het theater bood plaats aan 640 men­sen. Regelmatig zouden hier - midden in het oer­woud, op vijftien­honderd kilome­ter varen van de bewoonde wereld - de grootste Europese operasterren optreden.

Carnaval in Ouro Preto

Je kunt het Braziliaanse carnaval natuurlijk over je heen laten komen in de bekende hotspots, zoals Rio of Salvador; waarschijnlijk heb je een onvergetelijke belevenis.

Veel minder bekend, maar ook geweldig , is het carnaval van Ouro Preto. Hoeveel mensen het stadje ook trekt, toch is het carnaval van Ouro Preto aanzienlijk intiemer en relaxter dan het feest in de miljoenensteden, en je doet makkelijker mee. Vier dagen lang is het kleine historische centrum het territorium van de ‘blocos’ uit de diverse wijken in de stad, die met grote percussiegroepen al feestend door de straten dansen. De ritmes zijn aanstekelijk, evenals de vrolijkheid van de Ouropretanos.

Voor mensen die een authentiek Braziliaans carnaval willen ondergaan een aanrader.

Top 5: oude sambistas

Over verschillende thema's geef ik mijn persoonlijke top 5

Hier: oude sambistas

De Braziliaanse muziekcultuur is waanzinnig rijk en er zijn heel veel - bekende en minder bekende - genres. Van al die genres is de samba natuurlijk het allerbekendste. Onderstaande sambistas hebben allen een carriere van vele decennia achter de rug en behoren tot de iconen van de Braziliaanse muziek.

1. Martinho da Vila (zie foto)
2. Zeca Pagodinho
3. Alcione
4. Leci Brandao
5. Jorge Aragao

Langzaam leven in Trancoso

Trancoso, in het zuiden van Bahia, had decennialang een grote aantrekkingskracht op alternatieve reizigers uit Brazilië en de rest van de wereld. Trancoso is inmiddels ruimschoots ontdekt en kent bijkans meer hotels en pousadas dan ‘gewone’ huizen. Toch is de oorspronkelijke sfeer nog redelijk intact, en nog steeds ademt het stadje de charme die vroeger de hippe reiziger zo aantrok (zolang je er niet in het Braziliaanse hoogseizoen bent): een soort ultieme vorm van relaxedheid die je in Bahia nog sterker aantreft dan in de rest van Brazilië en die je vanzelf in een traag, aangenaam ritme brengt.

Centraal in Trancoso ligt het prachtige, beschermde, Quadrado: een plein – of eigenlijk meer een reusachtig grasveld – met aan weerszijden kleurige huisje en aan het uiteinde één van de oudste kerkjes van het land.

Trancoso kent verder veel leuke restaurantjes, talloze prima pousadas en mooie stranden, waarvan misschien het Praia dos Coqueiros het mooiste is. Vanuit het stadje kun je prima excursies maken, bijvoorbeeld met de buggy naar het kleine Caraiva, een stranddorp waar geen auto’s mogen komen en waar nog geen elektriciteit is.

Je gaat naar het stadje door vanuit Porto Seguro de pont (de ‘balsa’) te nemen naar Arraial d’Ajuda. Vanaf de overzijde van de pont neem je de bus of de taxi naar Trancoso.

Caipirinha

Net als het carnaval, de stranden, Havaianas en futebol is caipirinha voor veel ‘gringos’ een van dé symbolen voor Brazilië, en dan vooral voor de tropische en feestelijke kant van het land. Bij het maken van een goede caipirinha draait het natuurlijk om de verhoudingen. De ingrediënten zijn altijd, onveranderlijk, cachaça, limoenen, ijs en suiker.

Het drankje is heerlijk en een tikkeltje gevaarlijk, omdat het wegdrinkt als limonade. Drink te snel drie caipirinhas en strak rechtop lopend het barzinho verlaten wordt knap ingewikkeld.

Er zijn overigens ook varianten, zoals caipivodka, waar de cachaça vervangen wordt door wodka, en caipifruta, waar naast limoenen ook andere fruitsoorten in het drankje gaan.

Belém is anders (én warm!)

Belém is de hoofdstad van de grote, noordelijke deelstaat Pará. Het leuke van deze dampende miljoenenstad is dat hij in meerdere opzichten anders is dan andere Braziliaanse steden. De mensen zien er inheemser uit, het klimaat is nóg warmer - en vooral vochtiger - dan de rest van het land, het eten smaakt anders en de lokale cultuur kent elementen die uitsluitend in deze regio voorkomen.

Als je Belém over water nadert zie je eerst de skyline van een grote metropool, inclusief een groot aantal hoge, moderne gebouwen. Toch doet het oude stadscentrum eerder wat provinciaals aan, rommelig, veel oude gebouwen en een beetje het gevoel van ‘vergane glorie’. Dat laatste klopt ook wel, want aan het begin van de twintigste eeuw kende Belém zijn gouden jaren, toen onder invloed van snelgroeiende rubberwinning in het Amazonegebied de stad een zeer welvarende periode doormaakte.

Vergeet tijdens een bezoek aan deze boeiende stad niet het Goeldi-museum aan te doen, uitgebreid over de Ver-o-Peso markt te wandelen (en daar Tacacá te eten) en rare onbekende fruitsoorten – verwerkt in ijsjes of vruchtensappen – te proeven.

Een bezoek aan Belém kun je overigens uitstekend combineren met een trip naar het bijzondere Marajó-eiland, - het grootste riviereiland ter wereld en groter dan Zwitserland! – dat onder meer bekend is omdat er buffels worden gehouden en omdat er nog keramiek wordt gemaakt in de Marajoara-stijl van de pre-Colombiaanse indianen die hier leefden. De bootreis van Belém naar het dorpje Salvaterra (met rivierstranden en pousadas) op het Ilha do Marajó duurt ongeveer drie uur.

Hoe zit het eigenlijk met ... vervoer?

Brazilië is – open deur – om te beginnen natuurlijk een waanzinnig groot land. Als je op de kaart kijkt zie je in het noordoosten de piepkleine deelstaat Sergipe liggen: zo groot ongeveer zijn Nederland en België. Ondanks de grote afstanden kun je in Brazilië prima reizen. Afhankelijk van tijd en budget zal de reiziger meestal kiezen tussen vliegtuig en bus. Je kunt ook een auto huren, maar houd dan op voorhand rekening met de grote afstanden, met de kwaliteit van de wegen in sommige regio’s en met het feit dat ’s nachts reizen met de auto onverstandig is.

Bus
Het busnetwerk is in Brazilië in private handen. Een groot aantal ondernemingen bedient samen zowat alle uithoeken van het land. Een paar grote maatschappijen - zoals Itapemirim, Sao Geraldo en Gontijo - rijden door heel Brasil. Daarnaast zijn per regio een groot aantal kleinere ondernemingen actief.

Voor busreizen tussen grotere steden over grotere afstanden kun je vrijwel altijd rekenen op een comfortabele, moderne bus. In meer afgelegen regio's daarentegen, kun je nog wel eens in een lekkere rammelbak terechtkomen.

In de steden vertrekken bussen van de 'rodoviaria' een centraal busstation, waar alle maatschappijen hun eigen verkoopbalie hebben. Je koopt een kaartje van tevoren en geeft daarbij ook aan welke stoel ('poltrona') je wilt hebben. Op drukkere routes cq. in drukke perioden is het erg verstanding om (ruim) van tevoren je kaartje te kopen.

Zoals gezegd zijn de bussen op de grote afstanden vrijwel altijd luxe touringcars. Je kunt ook voor een nog wat luxere categorie kiezen, de 'leito' of 'semi-leito'. Deze bus beschikt over zeer comfortabele stoelen die je volledig in de slaapstand kunt zetten. Ideaal voor echt lange afstanden en voor mensen die - zoals wij tegenwoordig - met kinderen reizen.

Vliegtuig
De voornaamste maatschappijen voor binnenlandse vluchten zijn GOL en TAM, beide relatief jonge bedrijven die de markt grotendeels hebben overgenomen van de oude ‘merken’ Varig en VASP. Enkele kleinere maatschappijen hebben een meer regionale functie.

In rustiger periodes (eigenlijk alles buiten de periode tussen kerst en carnaval en de ‘feriados’, officiële feestdagen) is het doorgaans vrij goed mogelijk om kort van te voren te boeken. De prijzen zijn naar Europese maatstaven meestal laag tot redelijk, maar kunnen fors fluctueren.
Prijs- en vluchtinfo vind je op http://www.voegol.com.br/ en http://www.tam.com.br/. Op deze sites kun je ook online boeken, dat kan sinds kort - in ieder geval bij de Gol - met een Nederlandse of Belgische creditcard.

Als je een lange vlucht maakt (vooral naar het noorden en noordoosten) houd dan rekening met verschillende tussenlandingen. Het is niet ongebruikelijk dat – bijvoorbeeld – een vlucht van Sao Paulo naar Belém onderweg drie tussenlandingen maakt.

Als je een aantal binnenlandse vluchten wilt maken en vanuit Europa je gehele reisplan voorbereidt en vastlegt, kun je checken of het kopen van een airpass (kan alleen buiten Brazilië) de moeite waard is.

Auto
Een aantal grote internationale autoverhuurders, zoals Avis en Hertz, hebben veel vestigingen in Brazilië. De grootste nationale variant heet Lokaliza. Verder zijn er uiteraard talloze kleinere lokale verhuurders. De auto is vooral geschikt als je je langere tijd in een kleinere regio wilt bewegen. Voor een langere trip of rondreis zou ik lekker het OV nemen.

Taxi
Braziliaanse taxichauffeurs zijn vaak uiterst vriendelijke en behulpzame heren. Soms tref je een boefje dat je probeert op te lichten. Vraag altijd van tevoren de prijs naar je bestemming; buiten de grootste steden werken taxi’s meestal niet met taximeters.
Op de luchthavens en busstations van de grootste steden tref je taxibedrijven waar je - voordat je instapt - bij een loket de rit betaalt en vervolgens met je kaartje naar de chauffeur gaat.

Boot
Met name in het Amazonegebied wordt - vanzelfsprekend - zeer veel met de boot gereisd. Hou rekening met lange reistijden, een tocht van Porto Velho naar Manaus duurt vier dagen. Je bed neem je zelf mee: de hangmat. De meeste boten hebben ook enkele hutten, maar ik adviseer de hangmat, in het Braziliaans 'rede' (spreek uit 'heddzjie') genoemd. Zorg dat je een mooie, grote 'rede casal' (tweepersoons hangmat) bij je hebt. En neem twee flinke stukken touw mee, want op veel boten heb je dat touw nodig om je hangmat te bevestigen. Kaartjes voor de bootreis koop je van tevoren in de haven. Inspecteer dan ook even de boot waarmee je gaat reizen. Mocht er keuze zijn tussen twee- en driedeksschepen: kies voor het driedeksschip. Je kunt dan af en toe de benen strekken op het bovendek.

Fiets
Heel, heel soms kom je iemand tegen die een fietsvakantie houdt. In sommige regio’s wordt de fiets door de Brazilianen vrij veel gebruikt als dagelijks vervoermiddel en op sommige plekken kun je fietsen huren. Door de natuur crossen op de mountainbike is ook erg populair tegenwoordig.

Wandelen
Brazilië is een Eldorado voor wandelaars. Het land kent een groot aantal nationale parken, waar je – met gids – de meest prachtige wandelingen kunt maken. De meeste parken zijn bij reizigers niet echt bekend; het loont dus de moeite om je goed te orienteren op de specifieke mogelijkheden van de regio waar je naartoe gaat. Overigens: wat is er heerlijker dan een lange strandwandeling? Vermijd het heetst van de dag en neem vooral een goed hoofddeksel mee.

Curitiba, een duurzame miljoenenstad

Curitiba is de moderne hoofdstad van de deelstaat Paraná; niet echt een toeristische hotspot, maar wel een stad met een aangename uitstraling.

In één opzicht is deze metropool heel bijzonder: al jarenlang geldt Curitiba als een mondiaal voorbeeld voor slimme, duurzame stedelijke planning. De stad heeft een ultra-efficiënt openbaar vervoersysteem, met onder andere buslijnen die over vrije banen rijden en door slimme ‘sluizen’ (zie foto) in staat zijn in razend tempo passagiers te laten in- en uitstappen. Zulke innovatieve projecten zijn vooral te danken aan één man: voormalig burgemeester Jaime Lerner. Lerner ontwikkelde voor zijn stad een hele serie aan ingenieuze plannen, die vooral betrekking hadden op duurzaamheid, leefbaarheid en armoedebestrijding. Curitiba wordt tot vandaag de dag bezocht door stedenplanners van over de hele wereld, en burgemeester Lerner hield een hele serie VN-onderscheidingen én de Prins Claus-prijs over aan zijn visionaire bestuur. Meer over deze bijzondere ‘prefeito’ lees je op de Engelse Wikipedia.

Mocht je overigens in een café zitten tussen een grote groep vrolijke blonde mensen, denk dan niet dat je tussen de toeristen terechtgekomen bent: In Curitiba wonen veel nakomelingen van Russische, Duitse en andere Europese migranten die aan het begin van de twintigste eeuw naar Brazilië kwamen.

Reizen door de sertao?

"I had now left the sertão, and though it treated me rather roughly, still I have always wished I could have seen more of it" (Henry Koster: Travels in Brazil, London, 1817)De sertao zou je ‘de achterkant van Brazilië’ kunnen noemen. Je leest er weinig over in de reisboeken. Hier, heel ver van São Paulo en Rio de Janeiro, liggen stadjes als Itapo­ranga, Arari­pe, Mundo Novo, Xique-Xique en Ouricuri in een vergeten wereld. De sertão (in het woorden­boek zowel vertaald met "ongecultiveerde plek" als "regio in het binnen­land") is net zo groot als Frankrijk en Spanje samen, en ligt in het noord­oosten van het land.

Het leven is er zwaar. ­Het gebied wordt regel­matig geteisterd door perioden van langdurige droogte, en veel bewoners zijn er weggetrokken, vaak kwamen ze terecht in de favelas van de grote steden.

Toch is de sertao fascinerend. Onder invloed van het vijan­dige klimaat en een sociale struc­tuur van extreme ongelijk­heid, ontwikkelden de sertane­jos zich tot een volk met een geheel eigen karakter, en met een cultuur die sterk afweek van het "bekende" Brazilië. Die cultuur is rijk aan mythen en mira­kels, heeft zijn eigen feesten, en zijn eigen regio­nale helden en schur­ken, zoals Antonio Conselheiro (bekend van het boek De Oorlog van het Einde van de Wereld van Mario Vargas Llosa) en Braziliës beroemdste boef - een lange rij politici daargelaten - Lampião.

Als je voldoende tijd hebt, houdt van lange, stille wegen en lege landschappen, en de andere kant van Brazilië wilt leren kennen, dan zou je de afstand tussen het noordoosten en het noorden van het land kunnen overbruggen met een busreis van - bijvoorbeeld - Joao Pessoa (hoofdstad van Paraiba) naar Teresina (hoofdstad van Piaui), dwars door de droge, dorre binnenlanden.

Fenomeen Niemeyer

Oscar Niemeyer is een fenomeen. De beroemdste architect van Brazilië is inmiddels de 100 jaar gepasseerd, bleef altijd verstokt communist en is één van de weinige architecten ter wereld die een hele stad naar zijn hand zette. Brasilia is namelijk vooral Brasilia door de bijzondere gebouwen van Niemeyer .

Mooie welvende lijnen zijn zijn handelsmerk; een ode aan de schoonheid van de vrouw, zegt hij zelf. Niemeyer bouwwerken zijn direct herkenbaar en staan door het hele land. Naast Brasilia, zijn zijn beroemdste projecten te vinden in het Ibirapuera-park in Sao Paulo en – vooral – in de wijk Pampulha in Belo Horizonte.

Rondom het meer van Pampulha ontwikkelde hij een project met als bekendste bouwwerk de kerk van Sao Francisco de Assis (zie foto). Opdrachtgever was Juscelino Kubitchek, die in de jaren veertig burgemeester van Belo Horizonte was. Diezelfde Kubitschek gaf Niemeyer opnieuw de hoofdrol toen hij in de jaren vijftig besloot dat – vanaf de tekentafel – op een desolate hoogvlakte in het centrum van het land de nieuwe hoofdstad Brasilia ontworpen moest worden.

Goed verstopt in de groene heuvels: Glaura

Minas Gerais is een deelstaat waar je voor Braziliaanse begrippen veel oude koloniale steden en dorpen aantreft. Vanaf eind zeventiende eeuw trokken de Bandeirantes vanuit de kuststreken de binnenlanden van Minas in op zoek naar goud en edelstenen. Ze stichtten daar steden en dorpen die vrijwel zonder uitzondering prachtig geconserveerd zijn. De bekendste - Ouro Preto, Mariana, Diamantina, Sabará, Sao Joao del Rey, Congonhas en Tiradentes - zijn allemaal een bezoek meer dan waard.

Maar er zijn ook veel mooie - doorgaans kleine - stadjes en dorpen waar je zelden een buitenlandse bezoeker aantreft. Ik noem hier Glaura. Veel oude huizen in het kleine dorp - met zo'n vijf straten heb je 't wel gehad - ademen het koloniale verleden. Het dorp heeft een oude kerk uit de Barroco Mineiro en ligt in een prachtige, heuvelachtige omgeving. Een enthousiaste inwoner beheert een (Portugeestalige) website over Glaura.

Verwacht in het dorp - dat overigens bij de ouderen als Casa Branca bekend staat - geen toeristische attracties of rijen bezienswaardigheden. Het dorp zelf is de bezienswaardigheid. Vanuit Ouro Preto kun je naar Glaura door de bus te nemen naar Cachoeira do Campo (Passaro Verde of Transcotta, 17 km.); vanuit Cachoeira pak je de bus (maar die rijdt zelden) of de taxi naar Glaura, een rit van ca. 4 kilometer.

Lanchonete-woordenboek

Overal in Brazilië tref je lanchonetes aan voor de snelle hap. Hier een mini-cursus voor het begrijpen van de kaart, waar je doorgaans varianten op onderstaande thema's aantreft:

misto quente: ham-kaastosti

queijo quente: kaastosti

hamburguer: spreekt voor zich

X-burguer: cheeseburger (De X spreek je uit als sjiesj, vandaar de associatie met cheese)

X-Egg: cheeseburger met ei

X-Tudo: cheeseburger met van alles

pastel de carne: gehakt in een bladerdeegjasje

pastel de queijo: kaas in een bladerdeegjasje

kibe: kleine snack met onder andere gehakt en mint (meegenomen door Syrische en Libanese migranten)

coxinha: kleine snack; kipmengsel in een deegjasje

pao de queijo: een 'bolletje' van maniokmeel en kaas, specialiteit uit Minas Gerais

Hotel zoeken?

Een prima site om hotels en pousadas te zoeken is Hotel in Site, te vinden op http://www.hotelinsite.com.br/. De site bevat info over een grote hoeveelheid hotels en pousadas, en wordt goed up to date gehouden.

Het parkje van Mariana

Net als de beroemdere buurstad Ouro Preto is Mariana een parel van koloniale Braziliaanse architectuur. Het stadje heeft een prachtig, gezellig centrum en - dat heeft Mariana dan weer voor op Ouro Preto - een heerlijk klein parkje middenin het stadshart. Het parkje heet officieel Praça Gomes Freire; een plek bij uitstek om je te nestelen op een van de bankjes en heel lang niets te doen, behalve om je heen te kijken naar de flanerende, kwebbelende, zoenende mensen.

Nog een verschil tussen Mariana en Ouro Preto: in Ouro Preto is het non stop 'bergje op bergje af', het centrum van Mariana is redelijk vlak. Omdat Mariana een stuk lager ligt dan Ouro Preto is het weer er doorgaans stabieler en de temperatuur wat hoger.

Mariana heeft verschillende kerken uit de 'Barroco Mineiro' en een museum voor religieuze kunst. Dat museum is gevestigd in een zijruimte van de kathedraal. Oh ja: op de hoek van het pleintje voor de kathedraal bevindt zich een ijswinkel waar je vele soorten heerlijk ambachtelijk gemaakt ijs kunt eten.

Mariana ligt op een steenworp van Ouro Preto. Je kunt de bus nemen natuurlijk, maar - zeker met kinderen - is een leuk alternatief om met het oude stoomtreintje te gaan. Het treintje vertrekt in beide steden van het oorspronkelijke, iets buiten het centrum gelegen, stationnetje.

Mooi kookboek

Als je gecharmeerd bent van de Braziliaanse keuken: Een prachtig vormgegeven kookboek is O Sabor do Brasil van de Braziliaanse kookberoemdheid Ofélia.

Je treft in het boek een groot aantal traditionele recepten, en daaronder zijn veel klassiekers uit de Braziliaanse keuken. Ook de kleintjes – acarajé, casquinha de siri, pao de queijo – worden niet vergeten.

Het boek is in het Nederlands vertaald en uitgegeven onder de titel De Smaak van Brazilië.

Hoe zit het eigenlijk met ... het geweld?

Het zou onnozel zijn te ontkennen dat Brazilië een geweldsprobleem heeft. Vreemd genoeg is Brazilië ondanks die gewelddadige kant een fijn land om rond te reizen. Dat komt voor een deel omdat het grootste deel van de gewelddadigheden zich afspeelt in enkele regio’s. En in veel van die regio’s zijn de ‘geweldskernen’ dan weer gebieden waar je als buitenlandse reiziger niet snel komt, te beginnen met de favelas in de grootste steden van het land.

Die constatering maakt de tragiek van het geweld natuurlijk niet minder groot. Veel inwoners van favelas in – met name – Rio en Sao Paulo zijn net zozeer gewend aan elkaar beschietende drugsbendes en politieagenten, als wij aan het kopen van een krentenbol bij de bakker. Als je die constatering combineert met het besef dat in de favelas veel, heel veel mooie, vrolijke, creatieve en levenslustige – veelal jonge - mensen wonen, dan stemt dat knap triest.

In de grootste steden wordt het bestaan ook voor de middenklasse en de elite bemoeilijkt door het geweld. Een deel van de mensen sluit zich op in ‘condominios fechados’ en leeft achter grote hekken. En de kans dat je als welgestelde inwoner van Sao Paulo beroofd wordt is een stuk groter dan in Amsterdam. Maar ook hier geldt: ’t is de kunst om de invloed van dat geweld op het dagelijks leven op waarde te schatten. Ik was een paar maanden geleden in de wijk Pinheiros, Sao Paulo, en verbaasde me over de gezellige en relaxte sfeer op straat, de overvolle terrassen en de algehele staat van ontspannenheid.

Terug naar de reiziger. Als je als buitenlandse bezoeker je ‘gezonde boerenverstand’ gebruikt is de kans klein dat je iets vervelends meemaakt. Om te beginnen: een heel groot deel van het land is veilig tot heel veilig. In kleine stadjes en dorpen is de sfeer doorgaans erg relaxed, en ook in verschillende grotere steden kun je je probleemloos bewegen. In de grootste steden moet je meer op je hoede zijn (zonder paranoia te ontwikkelen), Rio voorop, daarna Sao Paulo. Ook steden als Salvador en Recife nopen tot wat meer voorzichtigheid.

Een paar tips:

• in de allergrootste steden: vraag na aankomst in je hotel/op je bestemmingsplaats aan je lokale gastheer naar de ‘spelregels’: Zijn er plekken waar ik beter niet kan komen, is het in de buurt waar ik verblijf ’s avonds veilig op straat, et cetera.
• in de allergrootste steden: vermijd stille straatjes en verlaten parken, zorg dat je altijd ‘onder de mensen’ bent
• neem eventuele waardevolle bezittingen mee in een plastic tasje, loop niet met je peperdure camera opzichtig op je buik
• ga niet de stad in met veel geld op zak; mocht je onverhoopt beroofd worden: geef af wat je bij je hebt, het risico dat de overvaller een wapen heeft en dat gebruikt bestaat, vermijd het
• neem officiële, als taxi herkenbare taxi’s

Tot slot: het is moeilijk om met de juiste nuance over het geweld in Brazilië te schrijven. Laat je vooral niet op voorhand bang maken, want dat is nergens voor nodig. Brazilië is een mooi land waar je heel goed kunt reizen.

Parque do Ibirapuera

Het Parque do Ibirapuera is hét park van Sao Paulo. Een erg prettige plek om te vertoeven door de combinatie van natuur en cultuur. Dat laatste element is vertegenwoordigd in de vorm van het paviljoen van de Biënnale van Sao Paulo en het Museu de Arte Moderna (MAM). Het MAM is een van de toonaangevende musea van moderne kunst in Latijns-Amerika; de collectie bevat veel hedendaagse Braziliaanse artiesten.

Het park werd in 1954 geopend, en was een product van twee Grote Zonen van Brazilië: ’s lands beroemdste landschapsarchitect Burle Marx en de ‘architect van Brasilia’ Oscar Niemeyer.

In het park vinden live-concerten plaats en lopen duizenden Paulistas hun vaste jogging-rondjes.

Praia das Tartarugas bij Santo Andre (Bahia)

Praia das Tartarugas is een vrij afgelegen strand, een paar kilometer ten noorden van het piepkleine Santo Andre, in Bahia. Het strand is onder meer interessant omdat er tartarugas, schildpadden, leven. Maar de locatie is ook gewoon vreselijk mooi. Het koraalrif voor de kust zorgt voor een 'piscina natural', een natuurlijk zwembad, ideaal voor kinderen. Meestal is het vanwege de afgelegenheid bovendien erg rustig. En, last but not least, het strand is voorzien van een bar-restaurant waar je lekker kunt eten. Het restaurant is onderdeel van de pousada Fazenda Amendoeira en de eigenaar van die fazenda is een Italiaanse kok, die op deze bijzondere locatie zelfs culinaire cursussen geeft.

Naast deze pousada heeft ook het dorpje Santo Andre diverse overnachtingsmogelijkheden, een paar zelfs van een soort detonerende luxe in deze verder afgelegen en verstilde omgeving. Zie verder het stuk over Santo Andre.

Vanuit Porto Seguro reis je als volgt naar Santo Andre: bus naar Santa Cruz Cabralia (ruim een uur), en dan de balsa (pont) naar de overkant van de rivier die Cabralia en Santo Andre scheidt. Het tochtje op de pont, over een prachtige rivier, met uitzicht op dichte bossen en de palmen aan het strand, is op zich al erg leuk. Van Santo Andre kun je vervolgens een taxi nemen naar het strand (spreek bij aankomst vast een tijdstip af waarop de chauffeur je weer komt ophalen). Alternatief: huur een buggy, in dat geval kun je zelfs nog even doorrijden naar het noordelijker gelegen oude stadje Belmonte.

Oh ja, mocht je overwegen om van de trip naar Praia das Tartarugas een dagtocht vanuit Porto Seguro te maken (kan denk ik net, mits je vroeg vertrekt) hou er dan rekening mee dat de pont van Santo Andre naar Cabralia na een bepaald tijdstip 's avonds niet meer vaart. Als je de pont mist zit je dus vast in Santo Andre (geen straf, als je je tandenborstel maar bij je hebt). Informeer dus bij aankomst in Santo Andre naar het vertrektijdstip van de laatste pont.

Koop muziek in de Lojas Americanas ...

Waar moet je beginnen als je gaat schrijven over de Braziliaanse muziekcultuur? Misschien bij de plek waar je muziek koopt? Wij gaan heus wel eens naar de betere muziekzaak, maar kopen toch vooral veel cd's in de Lojas Americanas, een soort lelijke versie van de Hema, die je in alle grote steden tegenkomt. Prima plek voor goedkope cd's, bijna alle bekendere (nationale) artiesten vind je er in de bakken.

Ik zal elders meer over Braziliaanse muziek schrijven, maar werp vast een slordig rijtje mooie artiesten het log op (oud en jong door elkaar): Leci Brandao, Zeca Pagodinho, Zeca Baleiro, Elis Regina, Alcione, Ana Carolina, Marisa Monte, Martinho da Vila, Gal Costa.

Palacio do Catete en de pyjama van Getulio

Het Palacio do Catete in Rio is een aanrader voor geinteresseerden in de Braziliaanse geschiedenis. Het begint bij het gebouw zelf: in de periode dat Rio de hoofdstad van het land was, was dit 'palacio' het verblijf van de president van de republiek.

Vandaag de dag is in het gebouw het 'Museu da Republica' gevestigd. Van binnen oogt dit museum erg voornaam, de bezoeker krijgt een goede indruk van de entourage waarin de Braziliaanse upper class leefde.

De meest opmerkelijke plek in het paleis is de kamer van de beroemdste president uit de eerste helft van de twintigste eeuw, Getulio Vargas. Op het bed ligt de pyjama die de president droeg toen hij in 1954 zelfmoord pleegde. Op de pyjama zijn een bloedvlek en het kogelgat te zien ...

Het Hollandse muurtje van Penedo

Aan de brede Sao Francisco-rivier, op de grens van de deelstaat Alagoas, ligt het oude stadje Penedo. De locatie is zeker een van de charmes van Penedo, want 't is mooi staren over de 'Velho Chico' (de oude Chico, zoals de rivier wordt genoemd).

Maar ook het oude stadscentrum is de moeite waard, met veel koloniale huizen en kerken. Penedo heeft ook een stukje Hollands verleden. Tijdens de periode - in de eerste helft van de zeventiende eeuw - dat de Hollanders onder leiding van Johan Maurits het bewind voerden over een klein stukje van Braziliës noordoosten, werd in Penedo Fort Maurits gebouwd, om de zuidgrens van het Hollandse territorium te bewaken. Mocht je gaan eten in restaurant Forte da Rocheira: dit restaurant is gebouwd op de enige muur die nog van Fort Maurits bewaard is gebleven.

Toen wij in Penedo waren maakten we een boottripje naar de overkant, waar het stadje Neopolis ligt. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat er in Neopolis niets te doen was; een politieagent stond op de kade een visje te bakken, twee kleine jongetjes leidden ons rond door het stadje - waar bijna alle inwoners een mini-pottenbakkerijtje bleken te hebben, want Neopolis bakt potten voor het hele noordoosten - en wij probeerden aan de oever van de rivier de exacte plek te vinden waar Frans Post zijn beroemde schilderij Gezicht op Fort Maurits maakte (zie foto).

Top 5: mijn mooiste reizen

Rondom verschillende thema's geef ik mijn persoonlijke 'top 5'

Hier: De mooiste reizen die ik zelf in Brazilië heb gemaakt.

1. Porto Velho - Manaus (Amazonegebied)
bootreis van vier dagen, vooral bijzonder als bijna meditatieve ervaring, meer dan 80 uur traag varen en vanuit de hangmat oneindige regenwouden zien passeren
2. Patos - Teresina (sertao)
lange busreis, dwars door de binnenlanden (de sertao), memorabel vanwege de desolaatheid, de afgelegenheid en de 'anders'heid van dit stuk Brazilië
3. Caravelas - Abrolhos (Bahia)
bootreis van het stadje Caravelas naar de eilandengroep Abrolhos, met onderweg walvissen en op de eindbestemming prachtige tropische vissen
4. Trancoso - Caraiva (Bahia)
een trip per buggy door 'het land achter het strand' vanaf het heerlijke dorp Trancoso naar het mooie, elektriciteitsloze Caraiva (zie foto) over een zandweg, bruggen bestaande uit twee bandbrede planken en mooie stille landschappen
5. Belo Horizonte - Porto Seguro (Minas Gerais, Bahia)
22 uur in de bus, vooral mooi vanwege de schitterende rotspartijen tijdens de laatste uren van de reis én vanwege het altijd euforische gevoel: 'we gaan naar het strand!'

Meenemen naar huis: Cachaça

Cachaça (spreek uit kasjassa) is in Brazilië wat bij ons de jenever is. Je treft het in ieder kroegje en je hebt het in een enorm aantal varieteiten. Deze brandewijn wordt gemaakt van suikerriet. Een zuiplap wordt een 'cachaçeiro' genoemd.

Er zijn grote 'export'merken, zoals Pitu en 51, maar ook talloze kleine producenten. De beste cachaças komen uit Minas Gerais, en - volgens ingewijden - vooral uit de streek rond Salinas.

Bij toeristen is cachaça vooral bekend als de grondstof voor caipirinha, die heerlijke drink die zo perfect past bij tropische avonden en palmenstranden. De caipirinha wordt gemaakt van 'witte' cachaça, daarnaast heb je ook 'bruine' cachaças, die vooral lekker zijn om - uiteraard met mate - puur te drinken en vaak worden verrijkt met diverse kruiden.

Voor bezoekers aan Ouro Preto

Mocht je in Ouro Preto zijn: daar zijn een speciale cachaça-bar (Bar do Beco) in een zijstraatje van de Rua Direita, en een cachaçaria, een gespecialiseerde winkel in de wijk Pilar. Beide zijn van dezelfde eigenaar, die ook een paar eigen merken fabriceert, waaronder het smakelijke Milagre de Minas. In de bar is regelmatig live-muziek, een prettige plek voor een avondje uit.

Als je cachaça meeneemt, koop 't dan (opnieuw) niet pas bij vertrek op het vliegveld, want daar heb je alleen de exportmerken voor exportprijzen. Neem een fles 'witte' mee om caipirinha te maken, en een 'bruine' om puur te drinken, op koude winteravonden, denkend aan Brasil ...

Snorkelen bij Abrolhos

Abrolhos is een eilandengroep(je) op ca. drie uur varen uit de kust van Caravelas, een stadje in het uiterste zuiden van Bahia. De dagtocht naar de eilanden is erg de moeite waard, vooral omdat je onderweg grote kans maakt walvissen te zien en omdat bij de eilanden ook de ongeoefende duiker heerlijk kan snorkelen. De koralen rondom de eilandjes worden beschouwd als de mooiste van Brazilië, en zijn de woonplaats van een grote variatie aan prachtige tropische vissen.

Abrolhos is beschermd door IBAMA, de Braziliaanse (overheids)milieu-instelling, en de gidsen die je rondleiden zijn IBAMA-medewerkers.

De excursies vertrekken vanuit Caravelas, een klein, slaperig Bahiaans stadje met verschillende pousada's.

Prima woordenboek

Het beste online woordenboek dat ik ken om woorden van het Portugees naar het Nederlands te vertalen is Woxikon (ondertitel 'Dicionário Online'), te vinden op http://www.woxikon.com.br/.

De vertalingen zijn (voorzover ik de site heb gebruikt) heel accuraat, bovendien worden indien relevant meerdere vertaling mét een duiding van de context gegeven.

Eet veel onbekend fruit ...

Vergeet niet in Brazilië kennis te maken met allerlei soorten fruit die je nog niet kent. De overdaad is enorm, en de smaken zijn vaak verrassend.

Geheel willekeurig een paar fruitsoorten waarvan alleen de exotische namen je al doen likkebaarden: bacuri (zie foto), açai, acerola, caju (de vrucht van de cashewnoot), graviola, maracuja (bij ons bekend als passievrucht), jaboticaba.

Probeer ze vooral als sap ('suco', spreek uit soekoe) of als ijsje ('sorvete', spreek uit sorvetsjie). Veel fruitsoorten zijn regionaal (zo zijn wij op onze sitio in Minas Gerais gelukkige bezitters van een aantal jaboticababoom, typisch voor deze regio). En de kampioenen 'rare onbekende fruitsoorten' zijn toch wel de regio's in het noorden. In Belém (Pará) belandden wij eens in een sorveteria waar meer dan 50 soorten ijs te koop waren, vrijwel zonder uitzondering gemaakt van fruitsoorten waarvan wij nog nooit hadden gehoord ...

Top 5: koloniale architectuur

Rondom verschillende thema's geef ik mijn persoonlijke 'top 5'; subjectiever kan niet natuurlijk ... leuk!

Hier de Tip 5 'koloniale architectuur':

1. Ouro Preto: de gehele oude stad (Minas Gerais)
2. Paraty: de gehele oude stad (Rio de Janeiro)
3. Salvador: het Pelourinho (Bahia)
4. Sao Luis: het oude stadscentrum (Maranhao)
5. Tiradentes: het gehele stadje (Minas Gerais, zie foto)

Het MASP in Sao Paulo

Hét museum voor beeldende kunst in Brazilië is het MASP in Sao Paulo, voluit het Museu de Arte de Sao Paulo. Het MASP is gevestigd in een opvallend gebouw van Lina Bo Bardi, aan de Avenida Paulista, middenin het centrum van de stad.

De vaste collectie bevat zowel Braziliaanse als Europese meesters. Het museum heeft onder meer werken van Candido Portinari en Lasar Segall; onder de Europeanen bevinden zich 'onze' Rembrandt, Frans Hals en Frans Post. De aanwezigheid van Post is aardig, omdat deze Hollandse landschapsschilder uit de zeventiende eeuw zeer actief is geweest in Brazilië. Het Rijksmuseum in Amsterdam bezit Braziliaanse landschappen van Post; in het MASP hangt zijn werk 'Cachoeira de Paulo Afonso' (zie foto).

Overigens: als het om moderne kunst gaat kun je op verschillende plaatsen in Brazilië verrast worden, maar toch staat Sao Paulo op eenzame hoogte, met interessante musea, galeries en natuurlijk om het jaar de Bienal de Sao Paulo.